Cmentarz w Lesie Szpęgawskim to miejsce, w którym Niemcy dokonali zbrodni wojennych na początku II wojny światowej. Szacuje się, że w ramach niemieckiej akcji eksterminacji ludności na Pomorzu w samym Lesie Szpęgawskim zginęło od 4 do 7 tys. ludzi.

W miejscu pamięci znajdują się 32 groby masowe (na terenie objętym inwestycją i 7 w odległości ok. 500 m) oraz skromny ołtarz. Groby te są anonimowe, nigdzie nie ma informacji o nazwiskach osób pomordowanych. Aby zmienić ten stan, w 2017 roku ogłoszono konkurs na opracowanie koncepcji architektoniczno-krajobrazowej zagospodarowania terenu cmentarza wojennego w Lesie Szpęgawskim. Wzięło w nim udział 7 pracowni. Komisja konkursowa najwyżej oceniła propozycję autorstwa architektki Katarzyny Ephraim.  

Wedle jej pomysłu monument miał przedstawiać 150 betonowych słupów przypominających drzewa oraz ścięte pnie. Na tych drugich, niczym kręgi słojów, wyryte zostały nazwiska ofiar. Przesłanie pomnika opiera się na symbolice drzewa i lasu, jako figuratywnego przedstawienia życia i pokojowego współistnienia,  które zostało ścięte. Jeden słup pozostał niezapisany. Jest on symbolem ofiar, których mimo upływu lat nie udało się zidentyfikować.

Równolegle do prac projektowych prowadzono prace nad utworzeniem listy osób pomordowanych w Lesie Szpęgawskim. Główną rolę odgrywał w nich Mateusz Kubicki z Instytutu Pamięci Narodowej oraz regionaliści ze Stowarzyszenia „Regionalna Grupa Popularyzacji Mikrohistorii”- Joachim Choina i Piotr Pliszka. Dotychczasowe badania pozwoliły im określić nazwiska i krótkie biogramy niespełna 2,5 z 7 tys. ofiar.

 

Uzyskane na początku kwietnia 2019 r. pozwolenie na budowę i wyłonienie wykonawcy umożliwiło rozpoczęcie budowy. W czerwcu rozpoczęto prace ziemne. 16 lipca budowlańcy rozpoczęli montaż zbrojenia płyty głównej nowego monumentu oraz wyprowadzanie zbrojeń pod betonowe kolumny imitujące pnie drzew.

Główne obchody 80. rocznicy mordu w Lesie Szpęgawskim odbyły się 29 września. Na miejscu obecne były władze państwowe, parlamentarzyści, samorządowcy, duchowieństwo oraz przedstawiciele rodzin i mieszkańcy Kociewia. Okolicznościowej mszy przewodniczył biskup pelpliński Ryszard Kasyna a rys historyczny, tradycyjnie już, przedstawił Ryszard Szwoch. Centralnym punktem uroczystości było poświęcenie monumentu. Do ziemi trafiła też specjalnie przygotowana kapsuła czasu. Zawiera ona akt erekcyjny oraz plany budowy pomnika. Symbolicznego wmurowania kapsuły poza Wójt Magdaleną Forc-Cherek dokonali Poseł Kazimierz Smoliński, Burmistrz Pelplina Mirosław Chyła, Prezydent Starogardu Gdańskiego Janusz Stankowiak i Starosta Starogardzki Patryk Gabriel. Uroczystości w lesie zakończył apel poległych i salwa honorowa, które przygotowała i przeprowadziła kompania z 22 Bazy Lotnictwa Taktycznego w Malborku, a uświetnili muzycy orkiestry wojskowej z Pułku Wsparcia Dowodzenia w Elblągu.